Tης μύησης προηγείτο ο καθαρμός.
Κάθαρση, μεταφορικά, σημαίνει τον ψυχικό εξαγνισμό, την εξιλέωση, την απαλλαγή από κάθετί που ξελαφρώνει την ψυχή και μας ανεβάζει σε πιο αιθέριες σφαίρες, ώστε να μπορούμε να συνδεθούμε με το Θείο ή να επικοινωνήσουμε με τις αγαθές υπερβατικές δυνάμεις, δηλ. τις αγγελικές δυνάμεις, τους αγίους, τους μεγάλους διδάσκαλους και οδηγούς της ανθρωπότητας. Το αποτέλεσμα της κάθαρσης είναι ο καθαρμός, που γινόταν με νερό ή φωτιά ή καπνό από διάφορα βότανα ή κρασί και λάδι.
Ο Πλωτίνος λέει ότι η έκταση, που επιτυγχάνεται με τον καθαρμό, είναι η κατάσταση κατά την οποία η ψυχή διαχέεται προς τη θεότητα και κατά κάποιο τρόπο την εναγκαλίζεται.
Η μύηση ισοδυναμεί με την κατάκτηση της αθανασίας και τη μετουσίωση της ανθρώπινης φύσης σε θεϊκή. Κατά τον Απουλήιο:
“η μύησις είναι εκουσία τις παράδοσις εις τον θάνατον και αναγέννησις εις νέαν πνευματικήν ζωήν.”
Tαυτόσημη είναι και η ρήση του Ιησού προς το Νικόδημο:
“εάν μη τις γεννηθή άνωθεν, ου δύναται ιδείν την βασιλείαν του Θεού… αν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και Πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού”,
ενώ σε κάποια άλλη ομιλία λέγει:
“εάν μη ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γην αποθάνει, αυτός μόνος μένει, εάν δε αποθάνει, πολύν καρπόν φέρει.”
Η φράση του Αριστοτέλη, κατά την οποία οι μυημένοι οφείλουν “ου μαθείν τι αλλά παθείν και διατεθείναι” μας πληροφορεί ότι ο κάθε μυημένος αφηνόταν ελεύθερος να δώσει μόνος του ερμηνεία ανάλογη με τις εντυπώσεις που δημιουργούσαν όσα είδε, άκουσε κι έπαθε.
Ο ιεροκήρυκας στα Ελευσίνια Μυστήρια φώναζε:
“Εκάς εκάς βέβηλοι”, δηλ. μακριά οι αμύητοι και οι βέβηλοι, κι απομάκρυνε τους περίεργους και το πλήθος των αμυήτων. Εδώ να πούμε ότι το πιθανότερο με τον όρο “βέβηλοι” να υπονοούνται αυτοί που δε σέβονται τη φύση, που δεν εναρμονίζονται με τους φυσικούς νόμους, αυτούς που διέπουν την φυσική τάξη και αρμονία της δημιουργίας.
Ο Πλάτωνας, στο “Συμπόσιο”, αναφέρει, πως για ν’ απομακρύνουν τους αμύητους, φώναζαν:
“θύρας τοις ωσιν επίθεσθε βέβηλοι”.
Αλλά και ο ιερέας σήμερα στην εκκλησία πριν αρχίσει η διαδικασία της θείας ευχαριστίας, δεν αναφωνεί:
“τας θύρας, τας θύρας, εν σοφία πρόσχωμεν.”
Στα ελληνικά μυστήρια η θεά Γη, η Δήμητρα, δεν εκφράζει μόνον τη γη ως φυσική οντότητα, αλλά ως γνήσια θεά αντικατοπτρίζεται σε όλα τα επίπεδα του Σύμπαντος. Είναι και η φυσική μας μητέρα, είναι και η Πατρίδα-Γη κάθε λαού, είναι και το αρχέτυπο της αιώνιας Μητρότητας, είναι ακόμη και η Μάνα-Νύχτα της ορφικής κοσμογονίας, η Αιωνιότητα.
Αντίστοιχα συμβαίνει και με τον Ουρανό, τον οποίο μπορούμε να γνωρίσουμε με τη βοήθεια της Μάνας-Γης. Ανεβαίνοντας ανηφορικά προς την κορυφή της, ατενίζουμε τον Ουρανό, όχι μόνον τον έναστρο, αλλά και το πνευματικό του αρχέτυπο, τον ίδιο τον Θεό.